ترشح زخم و نشانه های خطرناک؛ چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
ممکن است هر یک از ما روزی با زخمی کوچک روبه‌رو شویم یک خط‌خوردگی، برش خفیف یا سائیدگی ساده. ابتدا فکر می‌کنیم همه چیز تحت کنترل است، اما بعد از چند روز یک مایع رقیق، زرد یا بی‌رنگ از زخم خارج می‌شود. شاید نگران شویم، یا شاید بگوییم: «خب، شاید طبیعی است». اما اگر آن ترشح تغییر کند رنگ آن تیره‌تر شود، بو بگیرد، یا پانسمان مکرراً خیس شود، این همان لحظه‌ای است که زخم دارد با ما حرف می‌زند.
آن مایع، یا همان «ترشح زخم»، در واقع یکی از مهم‌ترین نشانه‌هایی است که بدن‌تان برای شما فرستاده است؛ پیام می‌دهد که روند بهبود به‌خوبی پیش می‌رود، یا برعکس، اخطار می‌دهد که چیزی درست نیست. بسیاری از بیماران وقتی این پیام را نشنیده‌اند یا نادیده گرفته‌اند، وارد مسیری شده‌اند که عوارض بیشتری برایشان به همراه داشته است.
در این مقاله، با نگاهی دقیق، متناسب و قابل‌فهم، قصد دارم توضیح دهم:
- ترشح زخم چیست و چرا اهمیت دارد؟
- انواع ترشح زخم کدام‌اند؟
- چه زمانی ترشح به سمت «چرکی» شدن می‌رود و این یعنی چه؟
- چه عواملی باعث ترشح چرکی می‌شوند؟
- و در نهایت، درمان و مراقبت از ترشح چرکی زخم چگونه انجام می‌شود؟
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با زخم مواجه هستید، خواندن این مطلب می‌تواند نقطه شروعی باشد برای درک بهتر وضعیت و مراجعه به‌موقع به پزشک پیش از آن‌که زخم به مرحله‌ای برسد که درمان آن پیچیده‌تر شود.
ترشح زخم چیست؟
وقتی صحبت از «ترشح زخم» می‌شود، منظور همان مایعی است که از محل زخم خارج می‌شود؛ مایعی که شامل سرم، فیبرین، گلبول‌های سفید، پروتئین‌ها و اجزای مایع میان‌بافتی است. به عبارت دیگر، ترشح زخم (wound exudate) بخشی از روند طبیعی ترمیم زخم است. طبق مطالعه‌ای آمده:
“Exudate consists of fluid and leukocytes that move to the site of injury … The nature and quantity of exudate depend on the nature and severity of the tissue damage.” (1)
> همچنین، همان مطالعه می‌گوید:
> “Studies suggest that wound fluid from acute wounds may have a beneficial effect on wound healing, whereas that of chronic wounds may inhibit healing.” ([PubMed][2])
به این معنا که ترشح در زخم‌های تازه می‌تواند مفید باشد، ولی در زخم‌های دیرتر یا مزمن اگر حجم، نوع یا ترکیبش نامناسب باشد، ممکن است روند بهبود را مختل کند.
پس ترشح زخم در اصل پیام بدن است؛ اما لازم است بدانیم چه زمانی طبیعی است و چه زمانی می‌تواند هشدار باشد.
انواع ترشح زخم
ترشح زخم را می‌توان از نظر ویژگی‌هایی مثل رنگ، غلظت، حجم و بو به چند نوع تقسیم کرد. دانستن این انواع کمک می‌کند تا سریع‌تر تشخیص دهیم وضعیت زخم چگونه است.
| نوع ترشح | ویژگی‌ها | معنی احتمالی |
|---|---|---|
| سروزی | شفاف یا زرد روشن، آبکی، بوی خاص ندارد | معمولاً نشانه روند طبیعی ترمیم |
| خون‌آلود | رنگ قرمز خون تازه، ممکن است روشن باشد | احتمال خونریزی سطحی وجود دارد |
| سروسانگوئینوس | ترکیب مایع روشن با میزان کمی خون، رنگ صورتی | معمولاً در مراحل اولیه ترمیم دیده می‌شود |
| چرکی یا موکوسی | غلیظ‌تر، ممکن است رنگ زرد، سبز یا خاکستری باشد، احتمال بوی نامطبوع دارد | غالباً نشانه عفونت یا التهاب جدی‌تر است |
مهم است بدانید که «ترشح زیاد» همیشه به معنی عفونت نیست، اما ترشح با رنگ، بو یا حجم غیرطبیعی به‌عنوان یک زنگ هشدار محسوب می‌شود.
علائم ترشح چرکی زخم چیست؟
وقتی برداشتن پانسمان یا نگاه کردن به زخم، تغییراتی در ترشح مشاهده می‌شود. بوی جدید، رنگ مشکوک، حجم زیاد یا افزایش درد، باید به آن به‌عنوان نشانه جدی فکر کنیم. در این بخش مهم‌ترین علائم را مرور می‌کنیم:
- رنگ غیرطبیعی: اگر ترشح به رنگ زرد مایل به سبز، ترکیبی از چرک، خاکستری یا خیلی سیاه متمایل باشد، این نشانه احتمالاً عفونت است.
- بوی ناخوشایند: وجود بوی تند یا بد یکی از شاخص‌های مهم است. مطالعه‌ای آورده:
«… changes in the volume and nature of exudate provide information on … increasing bacterial load and the presence of infection.» (2)
- حجم زیاد یا نشت پانسمان: اگر پانسمان مرتباً خیس می‌شود یا مایع از لبه‌هایش نشت می‌کند، یعنی کنترل ترشح مناسب انجام نشده.
- تغییر ناگهانی وضعیت زخم: مانند افزایش درد، تورم، قرمزی بیشتر اطراف زخم، همراه یا بدون تب.
- پوست اطراف زخم آسیب‌دیده: ممکن است پوست اطراف، نرم، سفید شده یا ترک خورده باشد و نشانه ماکروماسیون باشد (آسیب ناشی از رطوبت زیاد).
اگر این علائم را مشاهده کردید، ترشح زخم به مرحله‌ای رسیده است که نیاز به ارزیابی سریع توسط پزشک یا درمانگر زخم دارد.
علت ترشح چرکی زخم
- چرا ممکن است ترشح زخم از حالت «معمولی» به حالت «چرکی» تبدیل شود؟ شناخت علت‌ها کمک می‌کند تا درمان مناسب‌تر انجام شود:
- عفونت میکروبی: باکتری‌ها یا قارچ‌ها می‌توانند باعث افزایش ترشح، تولید چرک و بوی نامطبوع شوند.
- زخم مزمن یا التهابی طولانی: در زخم‌های مزمن، فرآیند ترمیم ممکن است گیر کند و ترشح حجم بالا، کیفیت نامناسب و روند بهبود کند داشته باشد.
- فشار یا کشش نامناسب روی زخم / پانسمان نامناسب: اگر پانسمان مناسب نباشد یا فشار زیاد بر زخم وارد شود، تولید ترشح افزایش می‌یابد.
- بیماری‌های زمینه‌ای یا شرایط سیستمی: مانند دیابت کنترل‌نشده، نارسایی وریدی و نارسایی لنفاوی که ترمیم زخم را مختل می‌کنند و احتمال ترشح چرکی را افزایش می‌دهند.
- حضور بافت مرده (نِکروزیس) یا بایوفیلم: این شرایط می‌توانند محیطی برای رشد میکروب‌ها فراهم کنند و ترشّح چرکی را تشدید نمایند.
- مرطوب بودن مزمن پوست اطراف زخم / ماکروماسیون پوست: ترشح زیاد می‌تواند باعث مرطوب شدن بیش از حد پوست اطراف زخم شود و آن را مستعد عفونت نماید.
- با شناسایی علت زمینه‌ای، تیم درمان شما می‌تواند راهکار مناسب برای کنترل ترشح بموقع اجرا کند.
عوارض ترشح چرکی زخم چیست؟
اگر ترشح چرکی کنترل نشود، عواقب مهمی خواهد داشت، مانند:
- تأخیر در بهبود زخم: حجم زیاد یا ترکیب ترشح نامناسب می‌تواند روند بازسازی بافت را مختل کند.
- گسترش عفونت به عمق بیشتر یا سیستمیک شدن: ممکن است منجر به سلولیت، سپسیس یا حتی قطع عضو شود.
- آسیب به پوست اطراف زخم: ترشح زیاد باعث مرطوب شدن دائمی پوست اطراف، ترک‌خوردگی، مهار محافظت پوستی و تشدید عفونت خواهد شد.
- کاهش کیفیت زندگی بیمار: نشت پانسمان، بوی بد، مرطوب بودن مکرر، نیاز به تعویض‌های مکرر، همگی باعث ناراحتی، اضطراب و هزینه بالاتر می‌شوند.
- افزایش هزینه‌های درمان و طول مدت مراقبت: زخم‌هایی که ترشّح چرکی دارند اغلب نیازمند پانسمان‌های تخصصی‌تر، جلسات بیشتر و مراقبت‌های طولانی‌تر هستند.
در نتیجه، اگر ترشح چرکی را جدی نگیریم، زخم می‌تواند به وضعیت پیچیده‌تری تبدیل شود.
درمان ترشح چرکی زخم چگونه است؟
در این بخش، مراحل درمان ترشح زخم به ویژه نوع چرکی آن را بررسی می‌کنیم. ضروری است بدانید که این بخش اطلاعات عمومی است و هم‌چنان مراجعه به پزشک یا کلینیک زخم ضروری است.
مراحل درمان
-
شناسایی و درمان علت زمینه‌ای
اگر عفونت وجود دارد: با کشت یا ارزیابی بالینی، درمان مناسب آغاز می‌شود (مثلاً آنتی‌بیوتیک یا درمان هدفمند)
بیماری‌های زمینه‌ای را کنترل کنید (مثل دیابت، نارسایی وریدی)
فشار یا کشش نامناسب روی زخم را اصلاح کنید (مثلاً تغییر وضعیت، کاهش وزن، استفاده از وسایل کمکی)
-
آماده‌سازی بستر زخم
تمیز کردن زخم با محلول‌های مناسب و حذف بافت مرده (دبریدمان)
انتخاب پانسمانی که مناسب میزان ترشّح، نوع زخم و وضعیت پوست اطراف است (مثلاً پانسمان‌هایی با جذب بالا)
-
پانسمان و کنترل مداوم
پانسمان را بر اساس میزان ترشح، نوع زخم، و شرایط اطراف آن انتخاب کنید.
اگر پانسمان مکرراً خیس شود یا نشت دارد، باید نوع آن تغییر کند.
بررسی مرتب وضعیت زخم: رنگ، بوی، حجم ترشّح، پوست اطراف، درد.
-
حفاظت از پوست اطراف زخم
استفاده از محصولات محافظ پوست اطراف زخم و جلوگیری از ماکروماسیون (رطوبت بیش از حد پوست اطراف)
-
مراجعه به متخصص
اگر ترشح چرکی همراه با علائمی مثل تب، درد شدید، قرمزی، افزایش تورم یا بدتر شدن وضعیت بود، لازم است سریعاً به پزشک یا مرکز تخصصی زخم مراجعه شود.
در مراکز تخصصی امکان دریافت پانسمان‌های پیشرفته، درمان‌های کمکی (مانند فشار منفی زخم، مدیریت پیشرفته‌تر) وجود دارد.
نکات مراقبتی برای بیمار
- پانسمان را سر موعد تعویض کنید و اگر خیس یا بوی نامطبوع دارد، سریع‌تر اقدام کنید.
- لباس، ملافه یا کتان اطراف زخم را مرتب تعویض کنید تا تجمع میکروب کاهش یابد.
- تغذیه مناسب، کنترل دقیق قند خون (اگر دیابت دارید)، ترک سیگار و تحرک مناسب را فراموش نکنید؛ این عوامل می‌توانند روند بهبود را تسریع کنند.
- به هر تغییر ناگهانی در وضعیت زخم حساس باشید: افزایش درد، بوی بد، حجم ترشح، تب یا علائم عمومی بیماری.
در پایان، باید تأکید کنم که «ترشح زخم» تنها یک خروج مایع یا وضعیت پوستی نیست؛ بلکه هشداری است که بدن‌تان می‌فرستد. اگر این پیام را بشنوید، بفهمید و به موقع اقدام کنید، می‌توانید روند بهبودی را تسریع کنید و از عوارض جدی‌تر (مثل عفونت یا بستری شدن) جلوگیری نمایید.
اگر اما این پیام نادیده گرفته شود، زخم می‌تواند وارد مسیر پیچیده‌تری شود که درمان آن طولانی‌تر، هزینه‌برتر و سخت‌تر خواهد بود.
در این مسیر، راه‌حل این است: آگاهی + اقدام به‌موقع + مراجعه به پزشک متخصص.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با زخم باز یا ترشح‌دار مواجه هستید، الان زمان اقدام است.
و تیم ما در کلینیک فرسام آماده است تا همراه و همراهی‌کننده شما باشد:
امکان تماس مستقیم با کارشناسان زخم برای مشاوره اولیه رایگان
امکان ارسال پیام در واتس‌اپ و دریافت مشاوره رایگان
امکان رزرو آنلاین نوبت جهت ویزیت حضوری
ما با تیم متخصص مراقبت از زخم، آماده‌ایم تا وضعیت شما را ارزیابی کنیم، برنامه درمانی مناسبی پیشنهاد دهیم و همراه‌تان باشیم تا روند بهبود را با اطمینان بیشتری طی کنید.
اگر متوجه شده‌اید که ترشّح زخم دارید یا یکی از علائم خطر را در بالا دیده‌اید، لطفاً معطل نکنید، با ما تماس بگیرید. سلامت شما برای ما اهمیت دارد.
منابع:
من پام زخم شده و گاهی مایع زرد کم‌رنگ ازش خارج میشه. آیا این ترشّح نگران‌کنندست یا هنوز طبیعیه؟
اگه از زخم پات گاهی مایع زرد کم‌رنگ خارج میشه، معمولاً ترشح کم و شفاف تا حدی طبیعیه، مخصوصاً روزهای اول.
ولی اگه ترشّح زیاد شد، بدبو شد، یا اطراف زخم قرمز و متورم شد، یعنی باید سریع به دکتر مراجعه کنی.
تا اون موقع زخم رو تمیز و خشک نگه دار و پانسمان رو مرتب عوض کن.
برای اطمینان و مراقبت بهتر، می‌تونی به کلینیک درمان زخم فرسام سر بزنی
بعد از عمل جراحی روی شکمم، ترشح زخمم زیاد شده و بوی نامطبوعی داره. آیا این همیشه یعنی عفونته ؟ چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کنم؟
اگه بعد از عمل روی شکمت ترشح زیاد و بوی بد داره، احتمال عفونت بالاست، ولی بعضی وقت‌ها ترشح کم و بی‌بو طبیعی هم هست.
اگه اطراف زخم قرمز شد، دردش شدید شد، تب داری یا ترشح خیلی بدبوست، همین الان باید دکتر ببینی.
تا رسیدن به پزشک، زخم رو تمیز و خشک نگه دار و پانسمان رو مرتب عوض کن.
برای اینکه خیالت راحت باشه و زودتر خوب بشه، می‌تونی بیای کلینیک درمان زخم فرسام.
زخمی روی دستم دارم که بعد از پانسمان کردن، مرتب خیس می‌شود و اطرافش کمی قرمز شده است. آیا این نشانه ترشّح چرکی است؟ چه کارهایی می‌توانم در خانه انجام دهم تا ترشّح کنترل شود تا قبل از مراجعه به پزشک؟
اگه زخمت هی خیس میشه و دورش قرمز شده، ممکنه نشونه‌ی شروع عفونت باشه، ولی تا نبینیمش نمی‌شه قطعی گفت.
فعلاً تو خونه فقط سعی کن پانسمان رو تمیز و خشک نگه داری، روزی یک‌بار با سرم بشوریش و اگر درد، قرمزی یا بوی بد بیشتر شد جدی بگیر.
ترشّح زرد یا سبز معمولاً علامت اینه که زخم نیاز به رسیدگی داره.
اگه خواستی خیالت راحت بشه، ما تو کلینیک درمان زخم فرسام با خیال راحت کمکت می‌کنیم.