انحراف شست پا؛ راهنمای کامل علت و درمان هالوکس والگوس
فرض کنید یک روز صبح از خواب بیدار میشوید و پاهایتان را زیر پتو بیرون میآورید … اما ناگهان درد مبهمی در شست پا حس میکنید. روزها میگذرد، درد بیشتر میشود، و وقتی انگشت شستتان را نگاه میکنید، متوجه میشوید که شست دارد کمکم به سمت انگشت بعدی خم میشود نهتنها دردناک، بلکه نگاهتان را هم آزار میدهد. بسیاری از ما این داستان را دستکم میگیریم. فکر میکنیم «شاید به کفش ربط دارد» یا «ممکن است فقط یک زور درد ساده باشد». اما همین تغییر کوچک، اگر بیتوجه باشد، میتواند کمکم شکل پا را عوض کند، راه رفتن را سخت کند و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله از نگاه یک متخصص زخم و اختلالات پا به شما میگویم: اگر این هشدار اولیه (درد و انحنای شست) را بشنوید و زود اقدام کنید بسیاری از مشکلات قابل پیشگیریاند. اما اگر نادیده بگیرید، داستان ممکن است به درد مزمن، اختلال در راه رفتن و حتی جراحی بکشد.
بونیون یا بیماری هالوکس والگوس چیست؟
هالوکس والگوس (یا به زبان ساده «بونیون») یک بدشکلی شایع در ساختار استخوان و مفصل شست پا است. در این وضعیت، مفصل پایه شست (مفصل MTP) دچار جابجایی میشود، شست به سمت انگشت دوم متمایل میگردد و در نتیجه، یک برآمدگی استخوانی در کناره داخلی پا ایجاد میشود.(1)
به عبارت دیگر، بونیون همان برآمدگی استخوانی است که نتیجه بدشکلی «هالوکس والگوس» است؛ یعنی شست پا «انحراف» یافته و مفصل جابجا شده است. در علم پودولوژی این وضعیت یک اختلال پیشرونده محسوب میشود و میتواند در یک یا هر دو پا ایجاد شود و اگر درمان نشود، با گذشت زمان بدتر شود.
علت کج شدن انگشت شست پا چیست؟
علت دقیق هالوکس والگوس همیشه یک عامل واحد نیست. به طور معمول، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ساختاری و سبک زندگی باعث بروز آن میشود.
عوامل مؤثر
- ساختار پا و زمینه خانوادگی: خیلی از کسانی که هالوکس والگوس دارند، سابقه خانوادگی این مشکل را دارند شکل استخوانها، نحوه قرارگیری مفاصل یا بیومکانیک پا میتواند ارثی باشد.
- پوشیدن کفش نامناسب: کفش با پنجه باریک، نوک تیز، یا پاشنه بلند فشار زیادی به مفصل شست وارد میکند و میتواند بدشکلی را تسریع کند.
- بیماریها یا شرایط التهابی: در صورت وجود آرتریت یا وضعیتهایی که مفاصل را تحت تأثیر قرار میدهند، احتمال بروز هالوکس والگوس بیشتر است.
- فشار مداوم و استفاده زیاد از پا: ایستادن طولانی یا فعالیتهایی که فشار روی شست پا زیاد است، میتواند عامل مؤثر باشد. (۲)
علائم انحراف شست پا
علائم هالوکس والگوس میتواند تدریجی و به مرور ظاهر شود. مهمترین نشانهها عبارتاند از:
- برآمدگی قابل لمس و دیده شدن در کنار پایه شست (بونیون)
- درد، حساسیت، قرمزی یا التهاب در اطراف مفصل شست بهویژه هنگام راه رفتن یا پوشیدن کفش
- سختی یا محدودیت در حرکت شست؛ خم یا باز کردن شست دردناک میشود
- تشکیل پینه یا میخچه در نقطهای که انگشتان با هم تماس دارند (معمولاً بین شست و انگشت دوم)
- مشکل در پیدا کردن کفش مناسب، یا احساس فشار و درد هنگام پوشیدن کفش معمولی
عوارض هالوکس والگوس
اگر انحراف شست پا درمان نشود، ممکن است به مشکلات زیر منجر شود:
- التهاب مزمن در مفصل و ساختارهای اطراف، مانند بورس که میتواند درد و حساسیت مداوم ایجاد کند.
- ایجاد بدشکلی در انگشتان مجاور؛ مثلاً انگشت دوم ممکن است به سمت بالا یا تحت فشار قرار گیرد شرایطی مانند هامر تو Hammer Toe پیش آید.
- درد مداوم، سختی حرکتی، کاهش کیفیت راه رفتن یا ایستادن که میتواند زندگی روزمره را مختل کند.
- در موارد شدید: نیاز به درمان جراحی، جوری که بدون درمان، بدشکلی بیشتر میشود. (۳)
روشهای درمان هالوکس والگوس
درمان هالوکس والگوس معمولاً با دو رویکرد دنبال میشود: غیرجراحی (محافظهکارانه) و جراحی بسته به شدت انحراف و علائم.
درمان غیرجراحی (محافظهکارانه)
- استفاده از کفش مناسب با پنجه پهن، پاشنه کوتاه و فضای کافی برای انگشتان، این اولین و سادهترین گام است.
- استفاده از پد بونیون، فواصلدهنده انگشتان (toe spacers) یا ارتزهای طبی برای کاهش فشار روی مفصل و حفظ تراز بهتر شست.
- در صورت درد یا التهاب: استفاده از داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (با نظر پزشک)، یخدرمانی، استراحت یا کاهش فشار روی پا.
- فیزیوتراپی و تغییر سبک زندگی: کاهش فشار دائم بر پا مثل ایستادن طولانی یا فعالیت شدید و تقویت عضلات پا. (۴)
تمرینات ورزشی برای درمان هالوکس والگوس
تمرینات هدفمند میتوانند در کاهش فشار، تقویت عضلات و بهبود بیومکانیک پا مؤثر باشند مخصوصاً در مراحل اولیه انحراف. برخی تمرینات ساده عبارتاند از:
- کشش شست پا: شست را با دست گرفته و به آرامی به سمت خارج بکشید، چند ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید چند بار در روز تکرار شود.
- جمع کردن حوله با انگشتان پا: حولهای روی زمین پهن کنید، با انگشتان پا آن را بگیرید و جمع کنید این تمرین کف پا و انگشتان را تقویت میکند.
- رد کردن اشیا با انگشتان پا: مثل توپ کوچک یا سنگریزه این کار به بهبود کنترل و تعادل پا کمک میکند.
- راه رفتن روی پنجه یا پاشنه: برای تقویت عضلات قوس و کف پا، و توزیع بهتر فشار.
- اگر این تمرینات با کفش مناسب و مراقبت انجام شوند، میتوانند به کاهش ناراحتی و کند کردن پیشرفت انحراف کمک کنند.
| نام تمرین | روش انجام | تعداد/مدت | مزیت اصلی |
|---|---|---|---|
| کشش انگشت شست | گرفتن شست با دست و کشیدن آرام به سمت بیرون | ۱۰ بار × ۱۰ ثانیه | افزایش دامنه حرکتی و کاهش خشکی |
| جمع کردن حوله | پهن کردن حوله روی زمین و جمع کردن آن با انگشتان پا | ۲–۳ دقیقه | تقویت عضلات کف پا و اصلاح بیومکانیک |
| غلتاندن توپ زیر پا | غلتاندن توپ کوچک (گلف/تنیس) زیر کف پا | ۳–۵ دقیقه | کاهش درد کف پا و افزایش انعطاف |
| راه رفتن روی پنجه | ایستادن روی پنجه و برداشتن ۲۰ قدم | ۲ نوبت در روز | تقویت قوس داخلی پا و عضلات انگشتان |
| تمرین ماربل (برداشتن تیله) | برداشتن تیله با انگشتان پا و رها کردن در ظرف | ۱۰–۱۵ بار | تقویت انگشتان و کنترل حرکتی |
| کشش فاسیای کف پا | کشیدن کف پا به سمت خود با دست در حالت نشسته | ۳۰ ثانیه × ۳ بار | کاهش فشار روی شست و بهبود عملکرد عضلات کف پا |
جراحی هالوکس والگوس
اگر انحراف شست پا زیاد باشد، درد شدید وجود داشته باشد، یا درمان محافظهکارانه مؤثر نباشد، ممکن است جراحی لازم شود. چند نوع جراحی متداول:
استئوتومی: استخوان متاتارس یا استخوان شست برش داده میشود و سپس در موقعیت مناسب قرار میگیرد.
بونیونکتومی + بازسازی بافت نرم: برآمدگی استخوانی حذف میشود و لیگامانها / بافت نرم اطراف مفصل اصلاح میشوند.
فیوز مفصل : در صورت آسیب شدید مفصل یا آرتروز مفصل شست ممکن است جوش داده شود تا درد و بدشکلی برطرف شود.
هدف جراحی: کاهش درد، بازگرداندن زاویه طبیعی شست، بهبود کارایی پا و کاهش احتمال عود.
جلوگیری از کج شدن انگشت شست پا
پیشگیری به ویژه اگر مستعد هستید، بسیار مهم است. توصیه میشود:
- کفش با پنجه پهن و پاشنه کوتاه بپوشید؛ از کفشهای نوکباریک یا پاشنهبلند خودداری کنید.
- در صورت داشتن بیومکانیک خاص پا (صافی کف پا، فشار زیاد روی شست و غیره)، از ارتز یا کفی طبی استفاده کنید.
- تمرینات تقویتی و کششی پا را بهصورت منظم انجام دهید مخصوصاً اگر کفشهای نامناسب میپوشید یا زیاد میایستید/راه میروید.
- وزن مناسب داشته باشید؛ اضافه وزن فشار روی پاها را افزایش میدهد.
- به تغییرات پا حساس باشید اگر احساس درد، پینه یا فشار دارید، زود واکنش نشان دهید و کفش خود را تغییر دهید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- اگر درد شست یا بونیون مداوم است یا بدتر میشود.
- اگر برآمدگی (بونیون) بزرگتر شده و با کفش یا بدون کفش دردناک است.
- اگر حرکت شست محدود شده، یا پوشیدن کفش سخت شده است.
- اگر درمان خانگی یا تغییر کفش مؤثر نبوده است یا بدشکلی در پا پیشروی میکند.
- اگر پینه، تاول یا زخم در اطراف شست ایجاد شده است.
- در این مواقع، یک متخصص پا (پودولوژیست) میتواند با معاینه و در صورت نیاز رادیولوژی، تشخیص دقیق دهد و درمان مناسب را پیشنهاد کند.
انحراف شست پا (هالوکس والگوس) ممکن است ابتدا فقط یک احساس ناراحتی ساده باشد. اما اگر بیتوجهی ادامه یابد، ممکن است به درد مزمن، اختلال در راه رفتن یا حتی نیاز به جراحی منجر شود. خوشبختانه با تشخیص بهموقع، استفاده از کفش مناسب، تمرینات هدفمند و مراقبت اصولی، میتوان روند پیشرفت را کند کرد یا حتی از بدشکلی بیشتر جلوگیری نمود.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم هالوکس والگوس را دارید، اکنون وقت اقدام است.
چرا کلینیک فرسام رو انتخاب کنم؟
فرسام کلینیک درمان بیماریهای ناخن در کرج است که با بررسی دقیق بیومکانیک پا و تشخیص ریشه مشکل و ارائه تمرینات تخصصی و برنامه توانبخشی (فیزیوتراپی) ، مشاوره دقیق در مورد ضرورت جراحی و پیگیری بلندمدت و پیشگیری از عود اقدام به درمان انحراف شست پای شما میکند.
همین حالا میتوانید از طریق راه های زیر اقدام به درمان کنید.
منابع:
- Hecht PJ, Lin TJ. Hallux valgus. Medical Clinics of North America. 2014;98(2):227-32.
- Ray JJ, Friedmann AJ, Hanselman AE, Vaida J, Dayton PD, Hatch DJ, et al. Hallux valgus. Foot & ankle orthopaedics. 2019;4(2):2473011419838500.
- Thomas S, Barrington R. Hallux valgus. Current Orthopaedics. 2003;17(4):299-307.
- Wülker N, Mittag F. The treatment of hallux valgus. Deutsches Ärzteblatt International. 2012;109(49):857.
